TEVHİD
♦ Allah’ın birliğini ve yüceliğini anlatan şiirlere “tevhid” denir.
♦ Tevhidler kutsal bir konu olduğundan divanların en başında yer alır.
♦ Genellikle kaside nazım şekliyle yazılır. Ancak öteki nazım şekilleriyle yazılan (terkib-i bent, kıt’a vb) tevhidler de vardır.
MÜNACAAT
♦ Allah’a karşı yapılan yalvarış ve yakarışları anlatan şiirlere “münacat” denir.
♦ Münacaatlar kutsal bir konu olduğundan divanların en başında yer alır.
♦ Kaside, mesnevi, murabba, muhammes, terkib-i bent, terci-i bent, rubai ve kıt’a gibi hemen bütün nazım şekilleriyle yazılmıştır.
NAAT
♦ Hz. Muhammed’i övmek için yazılan şiirlere “naat” denir.
♦ Naatlarda Hz. Muhammed’in türlü özellikleriyle birlikte mucizeleri de anlatılır.
♦ Naatlar genellikle kaside nazım şekliyle yazılmıştır. Öteki nazım şekillerinin de kullanıldığı olmuştur.
♦ Divan edebiyatında en tanınmış naat Fûzûli’nin yazdığı “Su Kasidesi”dir.
MERSİYE
♦ Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan üzüntü ve acıyı anlatmak için yazılan şiirlere denir.
♦ Divan edebiyatında mersiyelerin terkib-i bent biçimiyle yazılması bir gelenek haline gelmiştir. Terci-i bent ve kaside nazım şekliyle yazılmış mersiyeler de vardır.
♦ Divan şairi Bâkî’nin Kanuni Sultan Süleyman için yazdığı “Kanuni Mersiyesi” terkib-i bent biçiminde yazılmış ünlü bir mersiyedir.
♦”Mersiye”nin Halk edebiyatındaki karşılığı “ağıt”, İslamiyet Öncesi Türk edebiyatındaki karşılığı ise “sagu”dur.
MEDHİYE
♦ Bir kimseyi övmek için yazılan şiirlerdir.
♦ İki türlüdür. Birincisi, padişah, vezir, şeyhülislam gibi yaşayan devlet büyükleri için yazılanlar, ikincisi, Dört halife, başka din ve tarikat uluları için yazılanlar.
♦ Medhiyeler genellikle kaside nazım şekliyle yazılır. Diğer nazım biçimleri de kullanılmıştır.
HİCVİYE
♦ Bir kimseyi yermek amacıyla yazılan şiirlere denir.
♦ Divan edebiyatında medhiyelerde olduğu gibi, hicviyelerde de abartılı bir üslup kullanılmıştır.
♦ Divan şiirinde Nefî hicivleriyle tanınmış bir şairdir.
FAHRİYE
♦ Şairlerin kendilerini övmek için yazdıkları şiirlere denir.
♦ Divan şairleri fahriyelerinde sanatkârane bir gururla şiiri ve şairliği övmüşlerdir.
♦ Fahriyeler genellikle kasideler içinde bir bölüm olarak bulunur. Bunun dışında ayrı bir nazım biçimiyle ya da bir gazelin makta beytinde şair fahriye söyleyebilir.
Not: Nazım şekli (nazım biçimi) ile nazım türü karıştırılmamalıdır. Şiirin biçimsel özellikleri (kafiye düzeni, nazım birimi, ölçüsü) nazım şekliyle ilgilidir. Şiirin konusu ise nazım türüyle ilgilidir. Örneğin,
Koşma nazım şekli, ağıt ise nazım türüdür.
Kaside nazım şekli, mersiye ise nazım türüdür.