KUTADGU BİLİG
Mutluluk Veren Bilgi , 11. yüzyıl Karahanlı UygurTürklerinden Yusuf Has Hacib’in Doğu Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han (Ebû Ali Hasan bin Süleyman Arslan)’a atfen yazdığı ve takdim ettiği Türkçe eser.
Eserin genel özellikleri
- 11. yüzyılda yazılmıştır.
- Yusuf Has Hacib yazmıştır.
- Mesnevi tarzında yazılmıştır.
- Siyasetname türünün ilk eseridir.
- Eserde kullanılan bazı sözcükler günümüzde de kullanılıyor.
- Türk dilinin Hakaniye (Çağatay) lehçesi ile yazılmıştır.
- Nazım birimi beyittir. (Redif ve kafiye kullanılmıştır.)
- İslamiyet’in Türklerce kabulünden sonraki ilk yazılı eserdir.
- Allegorik ve didaktiktir.
- Bazı bölümlerinde ansiklopedik bilgiler içerir.
- ‘Kutlu Olma Bilgisi’ veya ‘Mutluluk Veren Bilgi’ olarak Türkiye Türkçesine aktarılabilir.
- 18 ayda tamamlanmıştır.
- 4 soyut kavram üzerine kurulmuştur. Bunlar; Kün Togdı (hükümdar, kanun, adalet); Ay Toldı (mutluluk, saadet); Odgurmış (akıbet, hayatın sonu); Ögdülmiş (Akıl, zeka)
- Nasıl mutlu olabileceğimizi,hayata nasıl tutunabileceğimizi yazmıştır.
Eser, 4 ana unsur ve bu 4 unsuru temsil eden sembolik şahsiyetler üzerine kurulmuştur.
Kün-Togdı “Gün Doğdu” Hükümdar Adalet
Ay-Toldı “Dolunay” Vezir Mutluluk
Ögdülmiş “Övülmüş” Bilge:vezirin oğlu Akıl (ya da Bilgi)
Odgurmış “Uyanmış” Derviş:vezirin kardeşi Akıbet (Yaşamın sonu)
Kitap, baştan sona bu 4 sembolik şahsiyetin karşılıklı konuşma ve münarazalarından oluşmaktadır.
Eserde Allah, Hz. Muhammed,, Dört Halîfe ve Tabgaç Buğra Hân methedilikten sonra
iyilik etmenin faydaları,
bilgi ile aklın meziyet ve faydaları,
devletin sıfatı,
adalet vasfı,
hükümdarın vasıfları,
vezirin, kumandanın, ulu hâcibin, kapıcıbaşının, elçilerin, kâtibi hazinedârın, aşçıbaşının, içkicibaşının, hizmetkârların vasıfları,
dünyanın kusurları, ahiretin kazanılması,
beylere hizmet etmenin usûl ve nizâmı,
hizmetkârlarla nasıl geçinileceği,
avâm ile nasıl münâsebet kurulacağı,
Ali evlâdı, âlimler, tabipler, efsûncular, rüya tâbircileri, müneccimler, şâirler, çiftçiler, satıcılar, hayvan yetiştirenler, zenâat erbâbı, fakirler ile münâsebet,
evlilik, çocuk terbiyesi,
hizmetçilere nasıl muâmele edileceği,
ziyafete gitme âdabı,
ziyafete davet usûlü,
memleketi tanzim etme usûlü,
doğruluğa karşı doğruluk,
insanlığa karşı insanlık gösterilmesi,
zamanın bozukluğu ve dostların cefası konuları işlenmiştir.
Eser, 6645 beyit, 85 bâbdan oluşmaktadır.