Halk Edebiyatı

HALK EDEBİYATI

• İslamiyet’ten günümüze kadar kesintisiz gelen bir edebiyattır.
• Halk içinde yetişmiş ozanları icra ettiği bir edebiyattır.
• Temelinde sözlü bir gelenek vardır.
• Dili sadedir.
• Dörtlük ve yarım kafiye esaslıdır.
• Hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Halkın dertlerini, sevinçlerini, her türlü duygularını işlemektedir.
• Bu edebiyatı genellikle “aşık”adı verilen sazlarıyla yazdıklarını besteleyip köy köy dolaşan ozanlar icra etmiştir.
• Koşma, destan, semai, varsağı, mani, ağıt, türkü, bilmece, atasözü, devriye, şathiye, ilahi, deme gibi çeşitli nazım şekilleri vardır.
• Kendi arasında : “Âşık Anonim, ,Dini-Tasavvufi olmak üzere 3’e ayrılır.

A) ÂŞIK TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI

• İslamiyet’ten önce başlamıştır.
• Eskiden “kam,baksı” adı verilen ozonlara bu dönemde “AŞIK”adı verilmiştir.
• Âşıklar şiirlerini bağlama adı verilen sazlarla köy köy dolaşıp söylemiştir.
• Hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Dili sadedir.
• Nazım birimi dörtlüktür, yarım kafiye kullanılmıştır.
• Son dörtlükte şairin mahlası(adı) kullanılır.
• Şairler şiirlerini “CÖNK” adı verilen defterde toplarlardı.
• Aşk, ölüm, gurbet, ayrılık konuları sıklıkla ilenmiştir.
• Coşkulu, lirik bir söylenişi vardır.
• Koşma, mani, türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur.
• 17. yüzyıldan sonra divan edebiyatından etkilenmeye başlamıştır.

KOŞMA

• Aşk, ayrılık, gurbet gibi geniş çerçeveli konuların işlendiği bir türdür.
• 11’li hece ölçüsüyle yazılır.
• En az 3 en fazla 6 kıtadan oluşur.
• Dili sadedir.
• Kafiye düzeni “abab,cccb,dddb…”şeklindedir.
• Son dörtlükte şairin mahlası bulunur.
• Koşmanın konularına göre “güzelleme, koçaklama, ağıt, taşlama”adlı türleri vardır.
• GÜZELLEME: İnsan ve doğa sevgisinin lirik bir edayla işlendiği koşmalara denir.
• KOÇAKLAMA: Savaş, yiğitlik, kahramanlık gibi konuları işleyen koşmalara denir.
• AĞIT:  Ölen kişinin arkasından duyulan acının ve onun iyiliklerinin işlendiği koşmadır.
• TAŞLAMA: Toplumun veya bireylerin aksayan yönlerini eleştiren koşmalara denir.

VARSAĞI

• Toros Dağları ve Adana civarında yaşayan “VARSAK” boylarının söyledikleri türkülere denir.
• Kafiye düzeni koşma gibidir.
•  4+4 şeklinde 8’li ölçüyle söylenir.
• “BRE, BEHEY, HEY “ nidaları sıklıkla kullanılmıştır.
• En az 3 en fazla 5 dörtlüktür.

SEMAİ

• Özel bir ezgiyle söylenen bir türdür.
• Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
• 4 + 4 =8 ‘li ölçüyle yazılır.
• 3–5 dörtlükten oluşur.

DESTAN

• 6+5 ‘li hece ölçüsüyle söylenir.
• Halk edebiyatının en uzun nazım biçimidir.
• Kendine özgü bir söylenişi vardır.
• Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
• Ayaklanma, kıtlık, savaş, hastalık gibi toplumsal konular işlendiği gibi bireysel konuların işlendiği destanlar da vardır.
• Dörtlük sayısında sınırlama yoktur.

B)  ANONİM TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI

• Halkın ortak ürünüdür.
• Yüzyıllar süren gelişim gösterir.
• Hece ölçüsü kullanılmıştır.
• Halkın yaşamından otaya çıkmıştır.
• Sözlü ürünlerdir, çok sonraları birileri tarafından yazıya geçirilmişlerdir.
• Türkü, destan, masal, ninni, bilmece, mani, halk hikâyeleri gibi nazım şekilleri vardır.

TÜRKÜ

• Belli bir ezgiyle söylenir.
• 7,8,11,14 ‘li ölçülerle söylenir.
• Hemen her konuda söylenir.
• Bölgesel özellik ve ad değişikliğine uğrayabilir.

MANİ

• “aaxa” şeklinde kafiyelenir.
• 4+3 şeklinde ölçüsü vardır.
• İlk iki dizesi ayrık yani hazırlık özelliği taşımaktadır. Asıl mesaj üçüncü dizede verilir.
• Her konuda söylenebilir.
• Düz, cinaslı ve artık mani gibi çeşitleri vardır.

NİNNİ

• Annelerin bebeklerini uyutmak amacıyla belli bir ezgi ile söylediği parçalardır.
• Çocukların psikolojisi üzerinde etkilidir
• Manzum özelliktedirler.

BİLMECE

• Çoğunlukla cevabı içinde saklı bulunan ve düşünceyi geliştirmek amacıyla türetilen soru biçimlerine denir.
• Güzel vakit geçirmek amacıyla çıkarıldıkları düşünülmektedir.
• Manzum – mensur şekilleri vardır.

ATASÖZLERİ

• Yüzyıllar süren tecrübeler sonunda ortaya çıkan özlü sözlerdir.
• Kelimeleri değiştirilemezler.
• Aynı konuda birbiriyle çelişen atasözleri olabilir.

C) DİNİ-TASAVVUFİ  (TEKKE)  TÜRK HALK EDEBİYATI

• Hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
• Eserlerde genellikle Allah sevgisi işlenmiştir.
• Hem dörtlük hem beyit kullanılmıştır.
• Dil halkın kullandığı dil olmakla beraber Arapça-Farsça kelimelerde kullanılmıştır.
• Bu eserleri daha iyi anlayabilmek için belli bir dini bilgiye sahip olmak gerekir.
• Bu eserlerde dönemin çarpıklıkları da işlenmiştir.
• Şairler genellikle dini eğitim almışlardır.
• İlahi, nefes, şathiye, nutuk, devriye, hikmet gibi nazım şekilleri vardır.

İLAHİ

• Hecenin 7’li-11’li kalıbıyla belli bir ezgiyle söylenen coşkulu şiirlerdir.
• Allah’ın aşkı ve O’na kavuşma arzusu işlenir.
• Hem hece hem de aruzla yazılan ilahiler vardır.
• İlahi’ye Aleviler “Deme”, Bektaşiler “Nefes” Mevleviler “Ayin” adını vermişlerdir.

NUTUK

• Tekkede tarikata yeni giren müritlere dinin ve tarikatın esaslarını aktarmak için yazılan şiirlere denir.
• 11’li hece ölçüsü ile yazılır.

ŞATHİYE

• Dinin bazı inceliklerini alay edermişçesine anlatan şiirlere denir.
• Birçok şair bu şiirlerden dolayı horlanmış hatta öldürülenler de olmuştur.

DEVRİYE

Allah’tan gelip tekrar Allah’a döneceğimizi konu edinen tasavvufi şiirlerdir.