Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere kullanılan özel işaretlere noktalama işaretleri denir. Noktalama işaretleri, anlamı aydınlatır, yanlış anlaşılmaların önüne geçer, okumayı kolaylaştırır.
1. Nokta (.)
Durma işaretidir. Bu işaretin bulunduğu yerde uzun soluk alınır.
1. Bitmiş cümlelerin sonuna konur:
*Bütün gün çalıştı.
*Atatürk, en büyük komutandır.
(Çekimli bir fiille son bulsun veya bulmasın her yargı bildiren söz birliğinden sonra konur. Yargı bildiren her cümle büyük harfle başlar.)
*Hayır.
*Devam etsin.
2. Bazı kısaltmalardan sonra kullanılır:
*Doç., Prof., Sn.
Not: Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda harfler arasında ya da kısaltmadan sonra nokta kullanılmaz.
Not: Kurum Kısaltmalarında nokta kullanılmaz:
*PTT, TCDD, TBMM
3. Sıra sayı sıfatlarında “-(i)nci” yapım ekinin yerine kullanılır.
*2. Sokak, II. Mehmed
Not: Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlarda yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur.
*15, 17 ve 20. maddeler
4. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları ayırmak için nokta kullanılır.
* 21.07.2000, 11.8.1965, 29.X.1999...
Not: Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu tür yazılışta ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz:
*10 Kasım 2014
*29.Ekim.1923 (Yanlış)
5. Saat ve dakika arasına konur:
*12.30 14.50
*Tren, 09.15’te kalktı.
*Dersler, 12.05’te sona eriyor. …
6. Sıralama yaparken kullanılır.
*1.İsim a.
*2.Zamir b.
7. Büyük sayılarda üçlü grupların arasına nokta konur.
*250.110.999, 110. 008.965 …
8. Bibliyografik künyelerin sonuna nokta konur.
*Atatürk, M. Kemal, Nutuk, Ankara 1937.
9. Matematikte çarpı işareti yerine kullanılır:
*4.5=20
Uyarı:
1. Kitap, dergi, gazete adları ve başlıklardan sonra nokta kullanılmaz.
* Kardelen, The Times, Zafer
2. Levha ve açıklama yazılarından sonra nokta kullanılmaz:
*Müdür Yardımcısı
*Vezne
3. Kurum, kuruluş adlarından sonra da nokta konulmaz:
*Milli Eğitim Bakanlığı
2.virgül (,)
En çok kullanılan noktalama işaretidir. Cümlelerin anlamlarında değişiklik yapan virgül, kısa durak işaretidir. Virgül kullanılan yerlerde daha az durulur.
1. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime grupları arasına konur:
*Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum. (H. Edip, Kalp Ağrısı)
*Sessiz dereler, solgun ağaçlar, sarı güller
*Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gönüller. (F. Nafiz)
* Milletimizin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını, yaratılıştan gelen zekâsını, ilme bağlılığını, milli birlik duygusunu durmadan besleyerek geliştireceğiz. (Nesne görevindeki sözcük öbeklerini ayırdı.)
2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır: *Umduk, bekledik, düşündük. Geldim, gördüm, yendim.
*Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez.(F. Rıfkı Atay, Denizaşırı)
*Sabah serindir, sabah sessizdir, sabah dinçtir, Allah’a ve ümide yakındır, bana yakındır.
*Çocuk büyüdükçe huyu değişir, davranışları olgunlaşır, kavrama yeteneği artar.
3. Cümlede özel olarak vurgulanması gereken ögelerden sonra konur:
*Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz. ( Atatürk)
*Çalınan arabayı, polisler kırk sekiz saat sonra bir dağ yolunda buldular. (Nesneden Sonra)
*Onu ben bir iki gün önce, Kızılay’da bir arkadaşıyla görmüştüm. (Zarf tümlecinden önce)
4. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan ögeleri belirtmek için konur:
*Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti. (Y. Kadri, Panorama)
*Atatürkçülük, her şeyden önce hiçbir kurtuluş ve özgürlük hareketinin başaramadığı şekilde, “mesut, muvaffak, muzaffer ve müreffeh” bir Türkiye’nin oluş felsefesidir.
5. Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur:
*Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım. (Atatürk)
*Metin, kim ne derse desin, çok iyi bir insandır.
Not: Bu tür ifadelerde virgül yerine kısa çizgi de konulabilir.
* Metin –kim ne derse desin – çok iyi bir insandır.
6. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:
*Akşam, yine akşam, yine akşam,
Göllerde bu dem bir kamış olsam! (Ahmet Haşim)
*Gençliğe üç öğüdüm var: Çalış, çalış, çalış!
Not: İkilemelerde kelimeler arasına herhangi bir işaret konmaz.
7. Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerden sonra konur: *Datça’ya yarın gideceğim, dedi.
*Sen bu rüzgarlı odada oturacağına, odanda yatsan daha iyi edersin, dedi. (R. Nuri)
Not: Konuşma cümlesi “dedi” yükleminin nesnesi olmuştur.
8. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır, yok, yoo, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, baş üstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur: * Peki, gideriz. Hayhay, memnun oluruz. Haydi, geç
kalıyoruz.
*Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkleşiyor.
*Elbette, roman daima öyküden hacimlidir.
*Yok yok, öyle bir şey söylemediler.
9. Birleşik cümlelerde “fakat, ama, çünkü, eğer vb.” bağlaçlarla başlayan cümlelerden önce konur.
*Adem yalnız gidemez, çünkü yolu bilmez.
*Birlikte geziye çıkacaktık, fakat arkadaşım vazgeçti.
10. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek için kullanılır:
*Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.
(Halit Ziya Uşaklıgil)
*Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi.
(Reşat Nuri Güntekin)
*O, insanları her şeyden üstün tutar.
*Hasta, adama şöyle baktı.
*Sıcak, gözlerimizi yakıyordu.
Not: Sıfat olabilecek sözcükler özne görevinde kullanırsa, özneden sonra kesinlikle virgül kullanılmalıdır. Bu kullanılmazsa cümlede anlam karışıklığına dayanan bir anlatım bozukluğu meydana gelir.
*İhtiyar çiçekçiye, parasını uzattı.
*İhtiyar çiçekçiye, parasını uzattı.
11. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:
*Efendiler, bilirsiniz ki, hayat demek, mücadele, müsademe demektir. (Atatürk)
*Sayın Başkan,
*Sevgili kardeşim,
* Aysel, şu şiiri biraz duygulu oku kızım.
12. Yazışmalarda, başvurulan makamın adından sonra konur:
*Selçuk Üniversitesi Rektörlüğüne,
13. Yazışmalarda, yer adlarını tarihlerden ayırmak için konur:
*Konya, 25 Eylül 2000
14. Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için konur:
*38,6 (otuz sekiz tam onda altı).
Not: Sayıların kesirli kısımları ayırmak için araya nokta işareti konmaz. Bu şekildeki sayılar usulüne göre okunmalıdır: *6,7 (altı onda yedi).
15. Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basım evi vb. maddelerden sonra konur:
*Atay, Falih Rıfkı, Tuna Kıyıları, Remzi Kitap Evi, İstanbul 1938.
*Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938.
16. Konuşma çizgisinden önce konur:
*Emre oldukça sıkıntılıydı. Arkadaşı Ersin Bey’e,
— Her karanlığın bir aydınlığı vardır, dedi.
VİRGÜL’ÜN KULLANILMADIĞI YERLER
1. Metin içinde ve, veya, yahut bağlaçlarından önce de sonra da virgül kullanılmaz.
*Ali ve Veli çıkıp gittiler.
*Bu gelişi bekler gibiydi yahut bu gelişten habersizdi.
2. Metin içinde tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konulmaz.
*Hem gider hem ağlar.
*Ya devlet başa ya kuzgun leşe.
*Gerek nesirde gerek nazımda yeni bir söyleyişe ulaşılmalıdır.
3. Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan da /de bağlacından sonra virgül konulmaz.
*Bu başarıda senin de öğretmenini de ailenin de payı vardır.
4. Metin içinde –ınca / -ince anlamında zarf –fiil görevinde kullanılan mı /mi ekinden sonra virgül konmaz:
*Öyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından bal akıyor sanırsın.
*Ben aç yattım mı kötü kötü rüyalar görürüm nedense.
* Köy halkı yaz geldi mi yaylaya çıkardı.
* Kimileri konuştu mu ağızlarından bal akıyor sanırsın.
5. Şart (koşul) “sa,se” ekinden sonra virgül konmaz:
*Gör gözlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete.
6. Metin içinde fiilimsi ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra virgül konmaz. (Zarf-fiil –ip, -ince, -dikçe, -diğinde, – erek…)
*Ancak yemekte bir karara varıp arkadaşlarına dikkatli dikkatli bakarak konuştu.
3.noktalı virgül (;)
Noktalı virgül, okumada noktadan kısa, virgülden uzun soluk alma süresini gösterir.
1. Öğeleri arasına virgül konmuş sıralı cümleleri ayırmak için:
*At ölür, meydan kalır; yiğit ölür şan kalır.
*Günlük emirde şöyle deniyordu: Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir; ileri!
*Gündüz yağar gece aşar, yıl bozgunluğu; kadın söyler, erkek susar, ev bozgunluğu.
2. Cümle içinde virgülle ayrılmış farklı cümleleri ayırmak için kullanılır:
*Pazardan patates, domates, biber; elma, şeftali, üzüm aldım.
*Uyak, ölçü, nazım birimi edebiyat; kök, ek, gövde ise dil bilgisi terimidir.
*Ayda bir gel dostuna, kalksın ayak üstüne; günde bir gel dostuna, yatsın sırt üstüne.
3. Öznenin kendinden sonra gelen bir ögeyle görev yönünden karışma olasılığı varsa ve bu ögeler arasından virgül kullanılıyorsa özneden sonra noktalı virgül kullanılır.
*Ahmet; Ali, Sezgin ve Ayşe’yi çağırdı.
(Özne Ahmet mi?)
*Güzellik; yapıcı, yaratıcı, üretici, olumlu bir kişilikle birleşmedikçe “erdem” sayılmaz. (Güzellikten sonra işaret kullanılmazsa “güzellik yapmak” gibi bir anlam varsanılabilir.)
4. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için kullanılır.
*Erkek çocuklara doğan, Tuğrul, Orhan, Aslan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca, Aybüke, Zeynep adı verilir.
5. Tanım cümlelerinde öznesinden sonra virgül kullanılır, ancak cümlelerin içinde virgül kullanılmışsa özneden sonra noktalı virgül kullanılır.
*Paragraf; belli bir biçimde bir düşünceyi, bir duyguyu, bir izlenimi, bir olayı anlatan cümleler topluluğuna denir.
Uyarı: Noktalı virgülden sonra gelen kelime küçük harfle başlayarak yazılır.
İKİ NOKTA (:)
İki nokta, açıklama, örnek verme işareti olarak kullanılır.
1. Bir cümlede söz konusu edilen şeyin; ne ve nasıl olduğunu belirtmek, açıklamak ve onunla ilgili örnekler vermek gerektiğinde bu cümlelerden sonra kullanılır:
*Sözcükler sekize ayrılır: İsim, sıfat, zamir
*İsim: varlıklara ad olan sözcüklerdir.
*Kendimi takdim edeyim: Elektronik Mühendisi Ali Pınar.
*Başarılı olmanın tek koşulu vardır: çalışmak
* Amasya Genelgesi ile Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan kararlarda, dikkat çeken ortak bir nokta vardı: “Esas olan, Türk’ün onurlu bir millet olarak yaşamasını sağlamaktır.”
2. Bir yerden ya da bir kimseden olduğu gibi aktarılmış sözlerden önce kullanılır:
*Yazar şöyle diyor: “———-“
*Günlük emirde şöyle diyordu: Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir.
3. İki noktadan sonraki açıklama bağımsız bir cümle ise büyük harfle başlar; tek tek sözcükler sıralanıyorsa küçük harfle başlar:
*Öğretmen dedi ki: “Hemen sınıfa girin.”
*İstenen belgeler şunlar: İkâmetgâh, fotoğraf, nüfus cüzdanı sureti…
4. Bir şeyin sayılarının ve maddelerini sıralamadan önce konur:
*Canlı varlıklar ikiye ayılır:
a. Hayvanlar
b. Bitkiler.
5.Kütüphanecilik alanında yazar adı ile eser başlığı arasına iki nokta işareti konur.
*Yahya Kemal Beyatlı: Kendi Gök Kubbemiz.
*Mustafa İsen: Acıyı Bal Eylemek.
6.Ses biliminde uzun ünlüyü göstermek için iki nokta işareti kullanılır.
*İ:cat, a:ile, ka:til, ta:bi,
7. Edebi eserlerde karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur:
*Bilge Kağan: Türklerim, işitin!
8. Matematikte bölme işaret olarak kullanılır:
* 70:5=14
9. Tırnak işaretinden ve konuşma çizgisinden önce iki nokta konur:
*Kadının yanıtı: “-Artık dayanamıyorum!”
Uyarı:
İki nokta yerine üst üste iki nokta sözü yanlıştır. Türk yazım kuralları içerisinde yan yana iki nokta yoktur.
Uyarı:
İki noktadan sonra gelen bölüm, cümle ve özel ad değilse küçük harfle başlar.
5. Üç nokta (…)
Kesme noktaları da denir. Sözün bir yerinden kesildiğini, bir bölümünün söylenmediğini belirtmek için kullanılır.
1. Örnekler sıralanırken benzer, gibi anlamını vermek için kullanılır.
*Bahçemizde, vişne, kiraz, elma … ağaçları var.
*Annesinin öğütleri bitmiyordu:
Yalan söyleme, dürüst ol, kendin ol…
*Niteleme sıfatı göreviyle kullanılabilecek dalar: iyi, güzel, çirkin, sıcak…
2. Alıntı yapılırken atlanan yerleri göstermek için kullanılır.
*“… İstemek başarmanın yarısıdır.”
* “… derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı…”
3. Kaba sayılan bölümlerin yerine üç nokta işareti kullanılır.
*Çocuğu p… diye çağırdı.
4. Açıklanması istenmeyen kişi veya yer adının ilk harfinden sonra konur:
*Arabacı b…’ya yaklaştığımızı söyledi.
*M…..’da geçen günlerimi unutamam.
* Kaçak mallar B….. üzerinden K…. adıyla gümrük görevlisinin yardımıyla yurda sokulmuş.
5. Bir cümlede maksatlı olarak söylenmeyen, anlamlı okuyucunun düşüncesine bırakılan sözlerin yerini tutar:
*Öyle yorgunum ki…
* Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz.
(F. Nafiz)
*Gökkuşağı altında rengarenk bir manzara…
*Her sene yaz başında gelirdi, bu sene…
6. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur.
*“Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…”
*“Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz!”
7.Ünlem ve seslendirmelerde anlatımı pekiştirmek için üç nokta işareti kullanılır.
*Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar.
– Koca ali… Koca Ali, be!…
8. Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır:
*-Ne var?
-Hiç…
9.Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için kullanılır.
*Çocuklar önce sönük, sonra telaşlı birbiri arkasından haykırırlardı:
– Çekirdekçi… Çekirdekçi be!…
Uyarı: Türk imlâsında iki nokta yan yana kullanılmaz.
Uyarı: Üç nokta (…) hem cümle içinde, hem cümle sonunda kullanıldığına ve bu işaretten sonra büyük harflerin kullanılışına dikkat edilmelidir.
*Ona bizim mahallede… derler.
(cümle içinde)
*Hasan Amca gelmiş. Hani eski kapıcımız vardı ya… Kapıda bekliyor.
(Cümle sonunda)
6. Kesme işareti (‘)
1. Özel adlara getirilen iyelik ve hal eklerini ayırmak için kullanılır.
*Atatürk’üm, Kâzım Karabekir’i, …
*Doğu Karadeniz’in her yerini dolaştım.
Uyarı: Özel adlar için ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti ayraçtan sonra konulur.
*Refik Halit (Karay)’in tüm öykülerini zevkle okudum.
2. Kısaltmalardan sonra
*TRT’ye eleman alınacak.
*TBMM’de yine kavga çıkmış.
3. Rakamlardan tarih ve saat bildiren sayılardan sonra
*3’ü , 1935’te, 14.45’te telefon etti.
4. Bir harf ya da ekten sonra gelen ekleri ayırmada:
*A’dan Z’ye inceledi.
*“de” nin yapım eki olarak da kullanımları da vardır.
5.Yabancı özel adlardan sonra getirilen çokluk ve yapım ekleri kesme işareti ile ayrılır.
*Honolulu’lu, Bordeaux’lu, Lille’li …
6. N’etmek, n’eylemek gibi ifadelerde kullanılır.
*N’oldu?, n’etsin?, n’apalım?…
7. Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek olması durumunda kesme işareti kullanılır:
*Yukarıda adı geçen Kanun’un 4. Maddesinin d bendi gereğince
Uyarı: Unvanlardan sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
*Cumhurbaşkanımızca
*Ufuk Üniversitesi Rektörüne göre
Uyarı: Kurum, kurul, iş yeri ve kuruluş atlarına gelen ekler ayrılmaz:
*Danışma Kurulunda
*Sosyal Sigortalar Kurumunda
Uyarı: Akın, çağ, dönem adlarına gelen ekler ayrılmaz:
*Yeni Çağın
*Tanzimat Dönemini
*Kurtuluş Savaşımız
Uyarı: Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk ekleri ve bunlardan sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz:
*Atatürkçü, Türkçülük, Asyalı, Gazililer, Çankırılıların…
Uyarı: Sonunda nokta bulunan kısaltmalarda üs işaretli kısaltmalar kesme işaretiyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek, noktadan ve üs işaretlerinden sonra, sözcüğün ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:
*vb.den
*cm³e (santimetre küpe)
Uyarı: Anlam karışıklığına yol açmaması için özel ad olmayan bazı sözcüklere eklenen çekim ekleri ayırmada da kesme işareti kullanılır:
*Kadın’ın dediği buydu. (Bayan)
*Kadı’nın dediği buydu. (Hakim)
7. Tırnak işareti (“)
1. Alıntıları göstermek için kullanılır.
*Atatürk “Ne mutlu Türk’üm diyene!” vecizesini 29 Ekim 1933’te söylemiştir.
2. Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır.
*Yeni bir “barış taarruzu” başladı.
3. Kitap, şiir adları yani başlıkları tırnak içine alınır.
*Şairin “O Belde” isimli şiirini okudum.
8. Soru işareti (?)
1. Sözde soru cümlelerinden sonra kullanılır.
*Bilmez olur muyum hiç?
*Kim bilir nerdesiniz,
Geçen dakikalarım,
Kim bilir nerdesiniz?
(N. F. Kısakürek)
*- Kimsin sen?
– Esat.
– Esat?
(Hatırlanmamış, “Hangi Esat?” anlamında)
2. Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlar için kullanılır.
*Karacaoğlan (1606?-1679)
*Yunus emre ( 1240?-1320)
*fuzuli bu Farsça divanı Bağdat’ta (?) kaleme alınmış.
3. Bazı cümlelerde soru sözcüğü ve eki bulunmadığı halde soru ifadesi vardır. Bu tür cümlelerde soru, vurgu yoluyla belirtilir:
*- Adınız?
– Doğum yeriniz?
4. Bazı cümlelerde soru edatı veya soru bildiren sözcük olduğu hâlde soru anlamı yoktur.
*Alsam mı diye düşünüyorum.
* Nasıl yaptığını bilmiyorum.
5. Cümle içinde alay, şaşkınlık, taşlama, küçümseme, söze inanılmadı anlamı taşıyan sözcüklerin yanında ayraç içinde kullanılır.
*Bu işte zekası (?) herkesi hayrette bıraktı.
Uyarı: Bu tür ifadelerde ayraç içinde ünlem (!) işareti de kullanılır.
6. Bir bilginin şüpheyle karşılandığı durumlarda ayraç içinde soru işareti kullanılır.
*Ankara’dan Erzurum’a 7,5 (?) saatte gitmiş.
7. Soru ifadesi taşıyan sıralı cümlelerde soru işareti en sona konur.
*Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?
*Beni nasıl terk ettiniz, hiç mi acımadınız?
Uyarı: Sözde soru cümlelerin sonuna da soru işareti konur.
*Sizi hiç aramaz mıyım?
Uyarı: Cümlede soru sözcüğü, soru eki bulunduğu halde yanıt gerektirmeyen cümleler olabilir. Bu durumda soru işareti kullanılmaz, hangi işaret gerekiyorsa o konur.
*Ben size dikkatli olun demedim mi kardeşim!
*Aşk olsun, komşulukta bir ekmeğin lafı mı olurmuş.
*Kimler geldi, kimler geçti…
*Bunu babama nasıl anlatırım bilemiyorum.
Not: Aşağıdaki ifadelerin sonuna soru işareti konmaz:
9. Parantez ( )
1. Cümlede geçen bir sözcük ya da kavramla ilgili açıklamalar parantez içinde gösterilir.
*Yazar bu eserinde(Çalıkuşu) çok başarılı.
2. Madde imlerinden sonra kapama parantezi olarak kullanılır. *a) b) c)
3. Doğum ve ölüm tarihleri parantez içinde verilir. *(1885-1950)
10. Ünlem (!)
1. Sevinç, acı, korku, şaşma, kıvanç, hayret, beğenme, nefret, bezginlik, bunalma, istek, emir vb. gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna ünlem işareti konur.
*Ne mutlu türküm diyene!
*Hava, ne kadar da soğuk!
*Aşk olsun!
*Yazık sana!
2. Seslenme hitap ve uyarı sözlerinden sonra ünlem işareti kullanılır.
*Ordular! İlk hedefiniz Akdenizdir, ileri!
*Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!
*Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
* Arkadaş!
Uyarı: Ünlem işareti hitaplardan hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konulabilir.
*-Arkadaş! Yurdumu alçaklara uğratma sakın.
-Arkadaş, yurdumu alçaklara uğratma sakın!
3. Bir söze alay, küçümseme veya kinaye anlamı katmak için ayraç içinde ünlem işareti yazılır. Bu gibi durumlarda ünlem parantez içine alınır.(!)
*Maşallah fidan gibi (!) Boyu var. (Kısa boylu birisi için)
*Aklına (!) diyecek yok.
*Bu işe hakkıyla (!) girmiş.
4. İçinde ünlem bulunan cümlelerin sonuna konur:
*Eyvah yine o deli adam gelmiş!
Uyarı: Bir cümlede hem soru, hem ünlem anlamı varsa baskın olan özellik dikkate alınır.
*Böyle bir teklife kim hayır diyebilir!
(sevinç ve hayret anlamı baskın)
*Ha, nasıl yani!
(şaşırma anlamı var)
Uyarı: İçinde ünlem bildiren bir sözcük olmasa da tonlu, vurgulu söylenen bazı cümlelerin sonunda da ünlen işareti kullanılır.
*Ne kadar da yaramaz bir çocuk bu!
Uyarı: Ünlemden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir.
*Gök ekini biçer gibi!..
11. EĞİK ÇİZGİ ( / )
1. Adres yazarken apt. Numarası ile daire numarası ve semt ile şehir arasına konur.
*Altay sokağı, nu.:21 / 14 kurtuluş / ankara
2. Dilbilgisinde eklerin farklı şekillerini göstermek için kullanılır.
*-a / -e, -dan / -den, -madan / -meden…
3. Her hangi bir cümlede, temel ve yan cümleleri, ögeleri ayırmada kullanılır:
*Hiçbir zaman / kader / bizi / senden / ayırmasın.
4. Tarihlerde gün, ay ve yıl bildiren rakamlar arasına konulur.
*02/08/2015
11.Kısa çizgi (-)
1. Satır sonuna sığmayan sözcüklerin hecelerini bölmek için * üzüntü-
den mi bil-
mem.
2. Arasözleri belirtmek için:
*Toplantıya -nasıl olduysa- o da geldi.
*Örnek olsun diye -örnek istemez ya- söylüyorum.
3.Birbiriyle ilişkili sözcük ya da sayılar arasına konur.
*Çok-az, ince-kalın, Ağrı-Erzurum
*09-10.30
4. Dilbilgisinde ekleri ve kökleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
*sanat-çı, bak-ış, gel-di-m, kitap-çı-lık, göz-lük-çü-lük…
5. Sözcükler arasında “den…-a, ve, ile, ,ila, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır.
*Türkçe – İngilizce sözlük
*5-6. Sınıflar
*Fen-Edebiyat fakültesi
12. Uzun çizgi (—)
1.Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna, konuşma çizgisi de denir.
*—Yoo, güvercinlerime dokunmayınız, dedi.
*— Çalışmaya başladın mı?
— Evet
2. Konuşmalar tırnak içinde gösterilirse uzun çizgi kullanılmaz.
*Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:
“Hancı dedim bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?”
Gözleri uzun uzun burkuldu kaldı bende,
Dedi: Hana sağ indi, ölü çıktı geçende!
13. TEK TIRNAK İŞARETİ ( ’ )
1. Tırnak içinde ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için kullanılır.
*Edebiyat öğretmeni :“Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı?” dedi.
2. Dil yazılarında verilen örneğin anlamını göstermek için kullanılır.
*Göktürk Anıtları’nda budun, ‘millet’; sab, ‘söz’ demektir.
14. DENDEN İŞARETİ ( “ )
1.Alt alta gelen söz veya söz gruplarının tekrar yazılmasını önlemek için denden kullanılır.
*Etken fiil
İşteş “
15. YAY AYRAÇ ( ( ) )
1. Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgisi olmayan açıklamalar için kullanılır.
*Yunus Emre (1240?-1320)’nin eserlerini okumakta fayda vardır.
2. Tiyatro eserlerinde oyuncuların hareketlerini açıklamak ve göstermek için kullanılır.
*İhtiyar (yavaş yavaş kaymakama yaklaşır.)
Ne oluyor beyefendi?